Rychter-Janowska Bronisława (1868–1953), malarka. Ur. 13 VII w Krakowie (w Podgórzu), była córką Władysława Janowskiego, leśniczego w Zwardoniu, powstańca 1863 r., i Malwiny z Borzęckich, nauczycielki szkoły ludowej, siostrą Stanisława (zob.), szwagierką Gabrieli Zapolskiej (zob. Maria Gabriela Janowska).
Po ukończeniu pensji w Krakowie pracowała jako nauczycielka we wsi Siółkowa (w pow. grybowskim). Jednak wrodzony talent malarski i wyniesione z domu zamiłowania artystyczne spowodowały, że zaczęła naukę malarstwa pod kierunkiem swego brata, a następnie porzuciła pracę i w r. 1896 wyjechała do Monachium; studiowała w tamtejszej ASP pod kierunkiem L. Bollera. Już w r. 1896 wystawiła w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie pierwsze swe pejzaże (Krajobraz letni, Wierzby), z t. r. pochodzi Portret Macieja Szukiewicza (własność Muz. Historyczne m. Krakowa – Oddział Historii Teatru). Brak pieniędzy uniemożliwił jej dłuższą naukę, powróciła do Krakowa, gdzie nadal malowała. Wedle tradycji rodzinnej swatano ją ze Stanisławem Wyspiańskim. Dzięki kontaktom ze swą przyszłą bratową, Gabrielą Zapolską, miała wielu znajomych i przyjaciół w kręgach teatralnych Krakowa. W początku 1899 r. Zapolska swatała ją z rozwiedzionym już wówczas Ludwikiem Solskim. Małżeństwo nie doszło do skutku. Janowska zerwała z Solskim dla (nie znanego z imienia) Zawiłowskiego (z tego czasu pochodzi portret jego brata Konrada, wówczas ucznia, późniejszego śpiewaka – Muz. Historyczne m. Krakowa – Oddział Historii Teatru). Niebawem otrzymała dwuletnie stypendium z Muzeum w Raperswilu i 5 V 1899 wyjechała na dalsze studia do Monachium. Studiowała w ASP pod kierunkiem A. Ažbego. Tam poznała, również studiującego malarstwo, Tadeusza Rychtera. W czerwcu 1900 otrzymała stypendium (400 koron) z Wydz. Krajowego. Wstąpiła do prywatnej szkoły S. Holossy’ego w Monachium, wraz ze szkołą była w lecie na plenerze w Nagy Banya na Węgrzech. W t. r. poślubiła we Lwowie T. Rychtera (ślub 26 X w kościele Św. Marii Magdaleny). Wraz z mężem przebywała w Monachium, odbyła też podróż do Szwajcarii, Włoch, Hiszpanii i Francji.
W początku sierpnia 1901 R.-J. przyjechała do Lwowa, gdzie mieszkali rodzice jej męża, lato spędziła w majątku Batiatycze (u Paparów), jesienią mieszkała w majątku Łuce. Później wraz z mężem osiadła w Krakowie. W r. 1904 jakiś czas przebywała we Włoszech studiując w Akademii Florenckiej. Wiele pracowała; jej zainteresowania artystyczne obejmowały głównie dwie dziedziny malarstwa: portret i pejzaż. Portrety malowała szybko i sprawnie (niejednokrotnie na pewno dla zarobku), co wywołało rozdrażnienie i złośliwe komentarze Zapolskiej: «Tu [w Zakopanem w r. 1903] u Gaików miała tę niedelikatność, że w 3 posiedzeniach zrobiła Zosię, i wszyscy się unoszą nad podobieństwem i nad tym, jak jej to łatwo przyszło». Malowała portrety osób z rodziny, chętnie wizerunki dzieci, a także znajomych i przyjaciół często ze środowiska teatralnego, jak: Portret Mariana Jednowskiego (1903, Muz. Historyczne m. Krakowa – Oddział Historii Teatru), Melancholik – Portret Józefa Węgrzyna (ok. 1903, olej., własność Muz. Narodowego w Krakowie). W r. 1903 portretowała Helenę Modrzejewską w czasie jej pobytu w Krakowie, w r. 1907 wykonała Portret Władysława Grabowskiego w roli Percineta w „Romantycznych” E. Rostanda, a ok. 1913 r. Portret Wiktora Biegańskiego w roli św. Jana w „Judaszu z Kariothu” K. H. Rostworowskiego (oba portrety w Muz. Historycznym m. Krakowa – Oddział Historii Teatru). Uprawiała również malarstwo pejzażowe, np. widoki okolic, w których przebywała: Tatr (Morskie Oko), Monachium (W Alpach bawarskich, Motyw z Monachium, Wodospad Renu, Z Dachau), czy Włoch (Widok na Como). Z czasem wyspecjalizowała się w malowaniu polskich dworków, a także tzw. interieurów, często o charakterze rodzajowym, np. Przy lampie, Przy pianinie, W salonie, Wnętrze salonu (olej. na tekturze dedykowany Ludwikowi Solskiemu, w Muz. Historycznym m. Krakowa – Odział Historii Teatru), Pracownia stolarska, Wiejska kuchnia, Wnętrze pokoju 1910 (olej. pap. Muz. Narodowe w Warszawie). Zyskała nimi znaczną popularność (wydano z nich w Krakowie serię pocztówek w r. 1909). Kilkakrotnie jej obrazy były brane pod uwagę przy dorocznej nagrodzie AU z fundacji Probusa Barczewskiego, za dzieło malarskie (w l. 1905, 1906, 1907).
R.-J. interesowała się także tkaniną. Wykonywała dywany i makaty (metodą aplikacji) przedstawiające pejzaże (Noc w Tatrach, Mgła, Grzybobranie, Park w zimie) i secesyjne motywy (Gęsi, Wrony, wedle projektu T. Rychtera), a także serdaki, bluzy. Były one chętnie kupowane; przy okazji wystawy w r. 1905 pisano w recenzji, że jej makaty pejzażowe są oryginalną nowością, a «serdaki i bluzy komponowane i wykonane przez samą artystkę ujmują smakiem ornamentu i bogactwem barw». W r. 1903, wraz z Lucyną Kotarbińską, przed premierą „Bolesława Śmiałego” S. Wyspiańskiego, pomagała R.-J. w przygotowaniu kostiumów, pracowała nad kolorowaniem szat kapłańskich, spódnic dziewcząt i chorągwi wg wzorów poety. Kotarbińska we wspomnieniach pisała, że R.-J. oddała «swój czas, talent i umiejętność z tą żarliwością, na jaką się tylko zdobyć może artystka, czyniąca służbę wokół sztuki». Dla kabaretu «Zielony Balonik» szyła kostiumy dla lalek, ze Starego Sącza jeździła do Krakowa (1909), «ażeby być w kabarecie, gdzie będą o niej śpiewać kuplety» – pisała do męża Zapolska. W r. 1908 odbyła podróż do Włoch ze swoją matką (Wenecja, Rzym). Jej małżeństwo z T. Rychterem zaczęło się psuć: w r. 1910 doszło do separacji, a w r. 1919 – do rozwodu.
W r. 1909 R.-J. przeniosła się do Starego Sącza, gdzie prowadziła «szkołę» malarstwa i teatr amatorski (Zapolska przysyłała jej ze Lwowa kostiumy i suknie), m. in. wystawiono tam „Zemstę” Aleksandra Fredry. Zorganizowała wystawy artystów malarzy i amatorów (sama też brała w nich udział) w Nowym Sączu, Wadowicach i Limanowej. Wystawy miały powodzenie wśród widzów, a obrazy – nabywców („Świat” 1910 nr 34). Niedługo jednak trwał pobyt artystki w Sączu, popadła bowiem w konflikt z miejscowym księdzem Janem Pabisiem (chodziło m. in. o malowanie aktu). W r. 1910 odbyła się duża wystawa jej makat w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w Warszawie, ukazały się przychylne recenzje w prasie. W r. 1911 wyjechała do Włoch (mieszkała w Rzymie, Taorminie i Neapolu), tam malowała obrazy, m. in.: Katakumby w Neapolu (1914, olej.), Pałac Municipio w Taorminie (1913, olej.), Pejzaż włoski, Villa Villa Falconieri (Rzym 1914) (wszystkie w Muzeum Narodowym w Krakowie), Willa na wybrzeżach Kalabrii (1914, olej.), Willa włoska (1918, olej. – oba w Muz. Mazowieckim w Płocku) i stamtąd nadsyłała na krajowe wystawy pejzaże włoskie, jak: Fontanna Borghese, Villa Doria Pamphili, Villa d’Este – Tivoli, Taormina–Etna, Monte Pellegrino–Palermo. W r. 1914 powróciła do kraju. Znalazła się teraz wśród ludzi związanych z Legionami i Naczelnym Komitetem Narodowym (NKN). Z tego okresu pochodzą jej portrety osób z tego kręgu: Portret Michała Żymierskiego (1916, węgiel) i 11 portretów rysunkowych (własność Muz. Narodowe w Krakowie) pokazanych na wystawie «Legiony Polskie» w Pałacu Sztuki w Krakowie w r. 1916. Po zawieszeniu broni pracowała z ramienia Min. Spraw Wojskowych i Czerwonego Krzyża w obozie jeńców Polaków we Włoszech.
Po pierwszej wojnie światowej R.-J. mieszkała stale w Krakowie (od r. 1917 miała mieszkanie przy ul. A. Dunajewskiego 1). Malowała nadal, głównie pejzaże, tak lubiane przez publiczność wystaw polskie dwory z kolumnowymi gankami, oraz ich pełne staroświeckiego nastroju, intymne wnętrza (Na werandzie, Szlachecki dworek, Kącik biedermajerowski, Amfilada, Słoneczny pokój, Stare mebelki, Dwór w Modlnicy, Dwór w Osieczanach, Wieczór wigilijny, Wielkanoc na wsi). Nie minęło jej zamiłowanie do podróży, wyjeżdżała za granicę i nadal tam malowała, była we Francji (Kościół w Lourdes, Luxembourg–Paryż), Hiszpanii (Fontanna w Alhambrze, Podwórko w Alhambrze), Grecji (Ruiny greckie – olej. sygn. 1923 i dedykowane Marii Feldmanowej, własność Muz. Narodowe w Krakowie). Podróżowała też po Afryce Płn. (Kartagina, Zaułek w Kartaginie), Turcji i Małej Azji (Podwórko meczetu, Studnia arabska w stepie, Cmentarz muzułmański, Kościółek w Smyrnie, Oaza w Małej Azji). Jednak powielanie tematów i pewna rutyna wykonania spotykały się niekiedy z krytycznymi uwagami recenzentów: «Rychter-Janowska Bronisława nie odstępuje ani o krok od linii swej tematyki i maniery, zachwycając siebie i pewną kategorię widzów rozległą gamą swoich wnętrz, ruin, dworków, kościołów i chatek» („Przegl Artyst.” 1937 nr 8–9).
Początkowo (do r. 1900) R.-J. wystawiała pod nazwiskiem panieńskim: w TPSP w Krakowie w l. 1896, 1899, 1900 i w warszawskim Salonie Aleksandra Krywulta (1900). Po wyjściu za mąż sygnowała swe prace i wystawiała je jako Rychter-Janowska. W dalszym ciągu brała udział w wystawach TPSP w Krakowie w l. 1901–4, 1909 (z II wystawą Związku «Zero»), 1916 (na wystawie NKN – «Legiony Polskie»), 1924 (wystawa «Krajobraz włoski w malarstwie polskim»), 1927 na Wystawie Niezależnych (zorganizowanej jako bojkot TPSP), 1929 (ogólna wystawa bieżąca i wystawa TPSP w październiku), 1932. Przez wiele lat uczestniczyła w wystawach TZSP, m. in. w l. 1904, 1907, 1908, 1910 (odbyła się wtedy indywidualna wystawa prac R.-J-iej), 1919 (Salon), 1923 (Salon Doroczny), 1922/3 (Salon), 1925 (Salon), 1926. W r. 1929 otrzymała «zaszczytne wyróżnienie» TZSP za Cmentarzyk włoski, zaś w r. 1930 medal brązowy za obraz Dwór w Prusach (olej., własność Muz. Narodowe w Krakowie). W r. 1932 odbyły się w Zachęcie wystawy kilku artystów, m. in. R.-J-iej, w r. 1937 brała udział w wystawie «Kobieta w sztuce». Była członkiem rzeczywistym TZSP.
R.-J. najczęściej uczestniczyła w wystawach we Lwowie, zwłaszcza w tamtejszym TPSP, np.: w l. 1903 (Salon), 1906 (Wystawa Wiosenna), 1907 (IV Wystawa Jesienna), 1909, 1910 (Powszechna Wystawa Sztuki Polskiej), 1911 (VII Wystawa Wiosenna), 1911/12 (Wystawa Jesienna), 1912 (VII Wystawa Wiosenna oraz Wystawa Koła Literacko-Artystycznego), 1912/13 (VIII Doroczna Wystawa), 1913 (IX Salon Doroczny i Wystawa Sztuki Współczesnej), 1914 (I Salon Wiosenny), 1916 (Wystawa Sztuki Polskiej oraz Wystawa «Rok 1915–1916»), 1917 (Wystawa Dzieł Sztuki i Wystawa dzieł sztuki przeznaczonych dla rozlosowania na fundusz warsztatów dla ociemniałych w wojnie żołnierzy), 1918 (wystawa obrazów, szkiców, rzeźb na rzecz biednych uczniów lwowskich szkół średnich), 1922 (Salon Jesienny), 1924, 1927 (Wystawa X-lecia Związku Artystek Polskich). W r. 1927 miała indywidualną wystawę swych prac w TPSP (pokazała kolekcję ok. 140 prac). Następnie wystawiała w TPSP w r. 1930 (Wystawa Wiosenna), 1931 (Wystawa obrazów i Wystawa Związku Artystek Polskich), 1935 (Wystawa Artystek Polskich), 1937 (Wystawa Sztuki – wrzesień, Wystawa Sztuki – październik), 1938 Wystawa Sztuki – marzec–kwiecień).
Ponadto prace R.-J-iej ukazywały się na różnych wystawach w kraju i za granicą, jak: w r. 1902 na I Wystawie Tow. Polska Sztuka Stosowana w Muz. Narodowym w Krakowie (wystawiła aplikowane dywany), 1905 (wystawa nowożytnych tkanin i wyrobów ceramicznych zorganizowana przez Muz. Techniczno-Przemysłowe i Muz. Narodowe w Krakowie), 1906 w Londynie (w wystawie plastyki zorganizowanej w ramach austriackiej wystawy przemysłowej), 1911 w Lublinie, 1912 w Pradze i Tarnopolu, 1913 w Rzymie, 1924 w Warszawie w Salonie Sztuki i Antykwariacie Abe Gutnajera, 1925 i 1927 w Łodzi (w Miejskiej Galerii Sztuki), 1928 w Warszawie (XXV Wystawa Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości «Zbiory po Muzeum Narodowym w Rapperswilu»). W r. 1929, wśród artystów nie stowarzyszonych, wzięła udział w Dziale Sztuki Powszechnej Wystawy Krajowej (PWK) w Poznaniu (wystawiła dwie prace olejne: Ahaswer i Villa Falconieri). Następnie wystawiała w r. 1931 w Brześciu nad Bugiem na wystawie «Wybitni malarze polscy» w Kasynie Urzędników Państwowych, Zarząd Oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK), 1932 w Buffalo (USA) w wystawie polskiej w tamtejszym Pałacu Sztuki, 1933 w Kaliszu (wystawa obrazów malarzy polskich), w Piotrkowie Trybunalskim (wystawa na rzecz PCK), Lublinie (Wystawa Malarzy Polskich w PCK), 1937 w Warszawie w Resursie Obywatelskiej i w Wielkich Hajdukach (w sali konferencyjnej Huty «Batory»). W r. 1939 R.-J. została odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi.
W czasie okupacji niemieckiej R.-J. znajdowała się w ciężkich warunkach materialnych. W jej sprawie, a także mieszkającego z nią brata i kilku jeszcze malarzy emerytów, zwracał się Wojciech Kossak w r. 1940 do Stadthauptmanna Krakowa o dalsze wypłacanie dotychczasowego zaopatrzenia tym artystom. Po wojnie malowała już niewiele. W r. 1948 powstał pastelowy Portret Ludwika Solskiego, w r. 1951 Portret Mieczysława Kota (pastel, Muz. Narodowe w Krakowie). R.-J. zmarła 29 IX 1953 w Krakowie.
Małżeństwo R.-J-iej z Tadeuszem Rychterem było bezdzietne. Wychowywała przybraną córkę Matyldę Janowską.
R.-J. od młodości prowadziła sztambuch, który stał się cennym świadectwem ożywionych kontaktów towarzyskich artystki. Wśród wpisujących się do sztambucha poza przyjaciółmi, nie zabrakło sławnych osobistości współczesnych, jak: H. Sienkiewicz H. Modrzejewska K. H. Rostworowski, Władysław Orkan, Julian Osterwa, Stefan Jaracz, Józef Haller, Wojciech Korfanty.
Imieniem R.-J-iej nazwał Władysław Żeleński bohaterkę swej opery „Janek” (premiera 1900), zaś poetka Zofia Szczytnicka (pseud. M. Mszycka) napisała kilka wierszy inspirowanych obrazami R.-J-iej (B. Ossol.: rkp. 12244/I).
Oprócz wymienionych już, obrazy R.-J-iej znajdują się w Muz. Narodowym w Warszawie: Róże (olej.), Wnętrze pokoju, w Muz. Narodowym w Krakowie: Święcone na wsi we dworze, Portret matki, dwustronny: Wnętrze pokoju i Martwa natura, Komnata, Wnętrze sali, dwustronny: Zabudowania i Wiejska ulica, Fragment izby, Wnętrze izby, Dworek wiejski, Wenecja, w Muz. Mazowieckim w Płocku, Lwowskiej Galerii Obrazów i w zbiorach prywatnych.
Autoportret, Reprod. w: „Świat” 1906 nr 29 s. 8, 1908 nr 50 s. 4; – Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki; Łoza, Czy wiesz kto to jest? (uzupełnienia); Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych (fot.); Katalog Działu Sztuki Powszechnej Wystawy Krajowej, P. 1929; Katalog wystawy Bronisławy Rychter-Janowskiej, Ludomira Slendzińskiego, Wacława Wąsowicza, TPSP Lw. 1927; Katalog wystawy dzieł sztuki „Legiony Polskie” (urządzona staraniem NKN w Kr., marzec–kwiecień 1916); Katalog wystawy obrazów artystów malarzy polskich i amatorów. Koło Tow. Szkoły Ludowej w Nowym Sączu, Nowy Sącz 1909; Przewodnik po wystawie TZSP nr 71 (W. 1932); Styczyńska H., Portrety krakowian w zbiorach Muz. Historycznego m. Krakowa (katalog wystawy) 1963; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – Bieniasz J., Bronisława Rychter-Janowska (wspomnienie pośmiertne), „Od A do Z” (Dod. do „Dzien. Pol.”) 1953 nr 48 (fot.); Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol.; tenże, Sztuka Młodej Polski, W. 1963; [Nowaczyński A.] Clarus, Monachijczycy nowocześni, „Kraj” (Pet.) 1900 nr 20; Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta; Pol. życie artyst. w l. 1890–1914; toż w l. 1915–39; Zbijewska K., Sztambuch artystki, „Dzien. Pol.” 1981 nr 78 (fot.); – Kossak W., Listy do żony i przyjaciół, Wybór, oprac. i wstęp K. Olszański, Kr. 1985; Listy Gabrieli Zapolskiej, Zebrała S. Linowska, W. 1970 I–II; Wyspiański w oczach współczesnych, Zebrał i oprac. L. Płoszewski, Kr. 1971; – „Kur. Warsz.” 1939 nr 174 s. 3; Roczn. AU 1905/6 s. 136, 1906/7 s. 182, 1907/8 s. 181; „Świat” (W.) 1906 II półr. nr 48 s. 14, nr 29 s. 8 ([A. Chołoniewski], Stosław), 1907 II półr. nr 36 s. 6 (tenże), 1910 nr 3 (tenże), nr 49; „Tyg. Ilustr.” 1909 nr 6 s. 109, 1910 nr 45, 1922 nr 50 s. 798 (A. Schroeder); „Życie i Sztuka” (dod. do „Kraju”) (Pet.) 1905 nr 34 s. 6; – B. Ossol.: rkp 12073/I (Mój dziennik, B. Rychter-Janowska), rkp. 12078/II (Listy Józefa Bieniasza do R.-J-iej z l. 1933–44), rkp. 12242/III (Korespondencja R.-J-iej z l. 1892–1951), rkp. 12243/III (Dokumenty osobiste R.-J-iej z l. 1895–1902); IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol.; – Informacje: Muz. Historycznego m. Krakowa, Muz. Mazowieckiego w Płocku, Muz. Narodowego w Kr. i Muz. Narodowego w W.
Róża Biernacka